Kościół św. Anny w Wejherowie

---

Historia

W 1646 roku, Jakub Wejher podjął starania, aby pozyskać wsparcie od władz zakonnych ojców franciszkanów – reformatów. Jego celem było sprowadzenie do osady duchownych, dla których pragnął zbudować klasztor. Już w następnym roku do Wejherowa przybyli pierwsi zakonnicy z Wielkopolski, wśród których znajdował się o. Grzegorz Gdański, który objął funkcję pierwszego gwardiana lokalnego konwentu. Na początku zakonnicy zamieszkali w prywatnych domach na ulicy Klasztornej, a nabożeństwa odprawiali w kościele parafialnym Trójcy Świętej, który Jakub Wejher ufundował jako akt wdzięczności za cudowne ocalenie podczas bitwy pod Biała Smoleńską w 1643 roku.

W latach 1648–1650 Jakub Wejher wznieśli kościół i klasztor dla franciszkanów. Była to konstrukcja parterowa o ryglowej budowie, do której zakonnicy wprowadzili się w 1649 roku. Dwa lata później, kościół klasztorny, dedykowany św. Annie, został poświęcony. W tym samym okresie, jesienią otwarta została szkoła przylegająca do kościoła, która obejmowała siedem klas. Szkoła ta na początku pełniła funkcje elementarne, a w wyższych klasach przygotowywała młodych ludzi do szkoły wyższej w duchownych. Uczono w niej między innymi języka polskiego, niemieckiego, religii i łaciny. Niestety, w 1826 roku szkoła została zamknięta przez represyjne działania władz pruskich, zmierzających do zwalczania polskości i katolicyzmu w ramach polityki kulturkampf.

Pierwsza próba likwidacji klasztoru miała miejsce w 1829 roku, ale spotkała się z silnym oporem mieszkańców Kaszub, co uniemożliwiło jej realizację. W 1834 roku ogłoszono drugą próbę usunięcia franciszkanów, jednak mimo formalnych działań, pozostali w mieście i sprawowali opiekę nad Kalwarią. Franciszkanie zostali ostatecznie usunięci z klasztoru w 1867 roku, a w 1875 roku zostali zmuszeni do opuszczenia Wejherowa przez pruskie władze.

Po długim okresie wygnania, w uroczystość św. Franciszka 4 października 1946 roku, franciszkanie powrócili do Wejherowa i Kalwarii. Zastał ich poważny zniszczenie oraz brak cennych artefaktów w kaplicach, ale natychmiast przystąpili do ich remontu i uzupełniania wyposażenia. Dzięki ich pracy nastąpił rozkwit kalwaryjskiego ruchu pielgrzymkowego, który trwa do dziś. Ożywili również wielkopostne Drogi Krzyżowe na Kalwarii oraz przeprowadzili rozbudowę kościoła klasztornego, w którego podziemiach zlokalizowano Muzeum Franciszkańskie z cennymi zbiorami.

Jednym z kluczowych osiągnięć powojennych franciszkanów w Wejherowie było szerzenie kultu maryjnego, skoncentrowanego wokół obrazu Matki Boskiej Wejherowskiej, dotychczas umieszczonego w bocznym ołtarzu kościoła klasztornego. Kulminacją tych działań była koronacja obrazu Matki Bożej, dokonana 5 czerwca 1999 roku przez papieża Jan Paweł II podczas mszy świętej na sopockim hipodromie. W ten sposób Wejherowo stało się miejscem sanktuarium Pasyjno-Maryjnego, przyciągającym liczne pielgrzymki.

W 2004 roku w kościele zamontowano system monitoringu, a co 11. dnia miesiąca lokalna stacja telewizyjna transmituje mszę świętą, umożliwiając także chorym dostęp do modlitwy przed obrazem Matki Bożej Wejherowskiej. Działają tam liczne grupy parafialne, takie jak Akcja Katolicka, Franciszkański Zakon Świeckich, Żywy Różaniec, Grupa Charytatywna oraz inne. Do niedawna istniała również Orkiestra Dęta, a przy klasztorze funkcjonuje „Kuchnia św. Franciszka”, która codziennie serwuje darmowe posiłki dla potrzebujących.

11 lutego 2020 roku, w Światowy Dzień Chorego, arcybiskup metropolita gdański – Sławoj Leszek Głódź, zmienił tytuł kościoła parafialnego, dodając wezwanie: „Matki Bożej Uzdrowienia Chorych na Duszy i na Ciele i św. Anny”. To odniesienie do pierwotnego wezwania, zapisane w kronice o. Grzegorza Gdańskiego, związane było z przywilejem króla Polski Jana Kazimierza, w którym opisano, jak Jakub Wejher zbudował kościół dla Trójcy Świętej oraz św. Franciszka, a następnie kolejny dedykowany Najświętszej Maryi Pannie i św. Annie.

Architektura i wyposażenie

W architekturze kościoła św. Anny w Wejherowie wyróżnia się barokowa fasada, który składa się z korynckich pilastrów podzielonych na trzy pola. W tych przestrzeniach znajdują się ozdobne wnęki, które zachwycają polichromią. Szczyt, oddzielony wyrazistym gzymsem, ma minimalistyczny wystrój, obejmujący kamienne sterczyny oraz trójkątne zwieńczenie, a w centralnej wnęce mieści się malowidło przedstawiające św. Annę, patronkę tej świątyni. Warto zwrócić uwagę, że reszta budowli prezentuje cechy gotyku, które są anachroniczne w kontekście czasów jej budowy.

Wnętrze kościoła, charakteryzujące się jednonawową konstrukcją o długości 30,6 m, ma prezbiterium trójbocznie zamknięte, które jest węższe od nawy. Dawniej znajdowały się tam dwie kaplice, jednak obecnie przetrwała jedynie zachodnia z nich. Zmiany w architekturze, mające na celu uzyskanie większej przestrzeni, spowodowały zlikwidowanie drugiej kaplicy oraz zniszczenie oryginalnego planu świątyni.

Oryginalne wyposażenie kościoła pochodzi głównie z drugiej połowy XVIII wieku i obejmuje pięć późnobarokowych ołtarzy, które zdobią bogate snycerskie detale oraz oryginalne obrazy z tego samego okresu. Warto zwrócić uwagę na rokokową lożę patronacką, znajdującą się na lewej ścianie prezbiterium, oraz kazalnicę, utrzymaną w podobnym stylu, usytuowaną po przeciwnej stronie.

W inwentarzu kościoła znajduje się wiele obrazów, w tym cztery duże płótna, których wartość artystyczna jest różna. Dwa z nich znajdują się na zachodniej ścianie nawy, a dwa w kaplicy. Najcenniejszym dziełem jest „Pieta”, autorstwa nieznanego malarza z początku XVIII wieku, które wyróżnia się doskonałym rysunkiem oraz ciekawą kompozycją.

Na chórze za wielkim ołtarzem znajduje się malowidło związane z historią fundacji Jakuba Wejhera. Przedstawia ono postać fundatora wraz z jego pierwszą żoną Anną Elżbietą, na tle widoku Wejherowa, z widocznymi budynkami sakralnymi i świeckimi. Obraz, stworzony przez Stanisława Kłosowskiego w 1658 roku, był zlecony przez drugą żonę wojewody, Joannę, a w 1849 roku przeszedł renowację przeprowadzoną przez Teodozjusza Rednera. Jego wartość tkwi w historycznych realiach, które ilustruje z drugiej połowy XVII wieku.

Warto zaznaczyć, że ozdobne płyty nagrobne rodziny Wejherów i Przebendowskich, które zdobiły przestrzeń przed kaplicami, zostały zniszczone, podobnie jak większość cennych nagrobków w kościołach Pomorza. Były usuwane w trakcie prac związanych z zakładaniem posadzki, a fragment jednej z tych płyt znajduje się obecnie na zewnątrz, przy ścianie kościoła.

Wśród pozostałych zabytków, które zasługują na uwagę, znajdują się ozdobne balaski przed prezbiterium, datowane na XVIII wiek, a także pięknie inkrustowana rokokowa szafa w zakrystii. Z kolei prospekt organowy z XVIII i XIX wieku reprezentuje formy późnego baroku. Cennym dziełem jest również srebrny relikwiarz z XVIII wieku, stworzony przez uznanego gdańskiego złotnika J.G. Schlaubitza.

Budynek klasztorny, przylegający do kościoła, został gruntownie przebudowany w XVIII wieku na szkołę, funkcję tę pełnił aż do końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Obecnie służy jako Dom Pielgrzyma.

Podziemia

W 1971 roku odkryto niezwykłe podziemia kościoła, które od tego czasu stały się dostępne dla zwiedzających, oferując fascynującą ekspozycję muzealną.

W owych podziemiach kryją się krypta, w której spoczywają szczątki osobistości tak jak Wejherowie, Przebendowskich, a także wielu dobrodziejów i zakonników, którzy mieli istotny wkład w historię regionu.

Przechadzając się po tym miejscu, można natknąć się na legendę o założycielu miasta, który rzekomo spoczywa w trumnie zawieszonej na złotych łańcuchach. Jednak w rzeczywistości ciało Jakuba Wejhera zostało pochowane w prostej trumnie, która jest zdobiona wyrzeźbioną w drewnie koroną.

Żłóbek

Od 1948 roku franciszkanie z Wejherowa, zgodnie z wielowiekową tradycją swojego zakonu, nieprzerwanie tworzą w swoim kościele bożonarodzeniową szopkę. Największa szopka w mieście, wzbogacona o ruchome elementy, niezmiennie przyciąga rzesze mieszkańców Wejherowa i okolicznościowe odwiedziny.

Wymiary tej wyjątkowej konstrukcji przedstawiają się następująco:

• Niebo: 30 m bieżących materiału oraz około 120 gwiazd,
• Panorama: 20 m kwadratowych,
• Rozmiary żłóbka: 12 metrów wysokości, 6 metrów głębokości oraz 7,2 metrów szerokości.

---

Oceń: Kościół św. Anny w Wejherowie

---