Leon Roppel

---

Życiorys

Leon Roppel przyszedł na świat w Wejherowie, wyrastając w rodzinie o kaszubskich tradycjach, lecz jego pochodzenie zawierało także elementy niemieckie, ponieważ jego matka była z rodu Schröder. Swoją edukację rozpoczął w lokalnej szkole podstawowej oraz w Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie już jako młody człowiek z dużym zainteresowaniem badał kulturę kaszubską. W 1933 roku podjął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, koncentrując się na germanistyce oraz filologii słowiańskiej, a także rozpoczął współpracę z pomorskimi pismami, gdzie pisywał felietony zatytułowane „Piętów Tóna godo”. Jego talent i zaangażowanie zostały docenione, co zaowocowało stypendium burmistrza Wejherowa, Teodora Bolduana, które przyznawano zdolnym studentom.

Wkitka jego twórczości obfitowała w teksty publikowane w „Gazecie Gdańskiej”, „Rodzinie Kaszubskiej” oraz w „Klëce”, czasami używając pseudonimu Józef Larski. Leon Roppel zgromadził bogaty zbiór folkloru kaszubskiego i dążył do zharmonizowania relacji między Kaszubami a Polakami. Uważał, że język kaszubski powinien być traktowany jako dialekt, a Kaszubi jako część polskiego narodu. W swoich dziełach zwracał szczególną uwagę na zrozumiałość tekstu, wprowadzając uproszczoną pisownię oraz naturalne słownictwo, unikając zbędnych eksperymentów.

W 1939 roku Roppel opublikował książkę „Na Jantôrowym Brzegu. Powiôstki kaszebskié. Dzél I”, która po wojnie została zniszczona przez hitlerowców. Jednym z niewielu zachowanych egzemplarzy dysponuje Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Po wybuchu wojny Roppel rozpoczął pracę jako nauczyciel języka niemieckiego na Kresach, spędzając lata wojenne w trudnych warunkach, gdzie jego działalność ograniczona była do pracy księgowego. Po wojnie powrócił do Sopotu i podjął pracę w Radiu Gdańsk, kontynuując publikowanie artykułów w prasie regionalnej, w tym w „Zrzeszy Kaszëbskiej”. W 1945 roku zakończył studia na UJ oraz zawarł związek małżeński z Marią Makowską.

W kreowaniu kultury kaszubskiej aktywizował się w 1955 roku, kiedy to wspólnie z Janem Piepką stworzył i wydał w Warszawie w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej pierwszą po wojnie książkę kaszubską, zatytułowaną „Nasze stronë. Wybór wierszy i opowiadań kaszubskich”, wydaną pod pseudonimami „Piętów Tóna – Staszków Jan”. Wstęp do zbioru napisał znany pisarz Lech Bądkowski, a egzemplarze rozeszły się w nakładzie 3200 sztuk. Rok później Roppel był jednym z założycieli Zrzeszenia Kaszubskiego, w którego władzach pełnił rolę członka komisji rewizyjnej, współtworząc oddział w Gdyni i pisząc do dwutygodnika „Kaszëbë”. Wczesne lata 60. przyniosły mu również zaangażowanie w obronę działaczy kaszubskich, takich jak A. Labuda, S. Bieszek oraz J. Rompski, które były oskarżane o dążenia separatystyczne.

Leon Roppel wzbogacał polską literaturę kaszubską, przygotowując utwory znanych autorów, takich jak F. Sędzicki, A. Majkowski oraz J. Karnowski, które opublikowane zostały przez Wydawnictwo Morskie w serii „Biblioteczka Kaszubska”, którą Roppel redagował. W 1956 roku ukazał się jego własny zbiór „Orzechë do ucechë abo pół tësąca kaszëbskich zagôdk”, w nakładzie dwóch tysięcy egzemplarzy oraz „Pieśni z Kaszub”, w muzycznym opracowaniu Władysława Kirsteina, wraz z wstępem prof. Andrzeja Bukowskiego. W zbiorze tym znajdowała się jego najbardziej znana kompozycja „Z piesnią do Cebie jidzemë, Mateńko!”, wydana w ośmiu tysiącach egzemplarzy.

Uczestnicząc aktywnie w działalności naukowej, Roppel przynależał do Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, Instytutu Bałtyckiego oraz Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W swoich publikacjach naukowych pobudzał tematykę kultury kaszubskiej, w tym wierzeń ludowych. Już w 1955 roku stworzył pracę pt. „Przegląd historyczny prac nad polskim słownictwem morskim”. Wczesne lata 60. zainaugurowały jego karierę dydaktyczną, gdy zaczął uczyć języka niemieckiego w Akademii Morskiej w Gdyni oraz w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Sopocie, obecnie znanej jako Uniwersytet Gdański, gdzie pracował aż do osiągnięcia emerytury w 1977 roku. Mimo to, wielokrotnie wracał do rodzinnego Wejherowa, a w 1968 roku był jurorem w II Ogólnopolskim Festiwalu Pieśni o Morzu w tym mieście, a jego kreatywność zaowocowała inspiracją dla nazwy głównej nagrody festiwalu, czyli statuetki „Złocistego Żagla”.

Leon Roppel na przestrzeni swojego życia tworzył liczne kaszubskie wiersze oraz opowiadania, publikując zbiory folkloru oraz antologie, a także promując literaturę kaszubską za granicą. Wśród jego dzieł znalazły się m.in. „Ma jesma od morza. Poezja i proza kaszubska o morzu” (Gdańsk 1963, 700 egz.), „Z księgi mądrości morzan. 13 centurii przysłów i powiedzonek kaszubskich o morzu” (Gdańsk 1965, brak danych o nakładzie) oraz „Wybór współczesnej poezji kaszubskiej” (Gdańsk 1967). Autor krótkich dramatów, takich jak „We żniwa” i „Żeglarz „Złocistego Słońca””, który został przekształcony w libretto opery stworzonej przez Jana Michała Wieczorka, a także pracy „Gdzie leżało Truso” (1970) oraz dwóch krótkich biografii: „Florian Ceynowa. Twórca regionalizmu kaszubskiego” (Gdańsk 1967, 1500 egz.) oraz „Zwycięstwo pieśni. O Lubomirze Szopińskim”, dyrygencie pomorskim i kompozytorze (Gdańsk 1970, 1000 egz.). W 1970 roku, w roku pełnym twórczych sukcesów, otrzymał Medal Stolema.

W latach 70. Roppel kontynuował swoje zróżnicowane prace naukowe i dziennikarskie, będąc członkiem komisji ds. pisowni kaszubskiej, co przyniosło mu nagrodę Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w 1974 roku. W 1976 roku wznowił swoją publikację „Zwycięstwo pieśni” ponownie w nakładzie 1000 egzemplarzy. Następnie ukazał się jego popularny zbiór „Dykteryjki i historyjki z Kaszub” (Gdynia 1977, 10 tys. egz.), jednakże nie zdążył zrealizować wszystkich swoich zamierzeń. Po długotrwałej chorobie serca, Leon Roppel zmarł w jego domu w Gdyni Orłowie 12 maja 1978 roku, w pełni twórczych sił. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu, a jego działalność oraz osiągnięcia w literaturze kaszubskiej zostały uwiecznione w szkicu pośmiertnym napisanym przez L. Malickiego. Część archiwum Roppla przechowuje Biblioteka PAN w Gdańsku.

Pokłosie

W roku 1988, w dziesiątą rocznicę śmierci Leona Roppla, w kruchcie kościoła NSPJ w Gdyni została odsłonięta tablica pamiątkowa. Na tym obiekcie widnieje napis: „Pamięci Leona Roppla / 1912-1978 / pisarza i działacza kaszubskiego. / Obywatele Gdyni.” Jest to wyraz uznania dla twórczości Roppla, choć jego dorobek literacki pozostaje w cieniu bardziej znanych twórców. W ten sam rok ukazał się zbiór jego wszystkich wierszy, zatytułowany „Z piesnią do Cebie jidzema Mateńko”, którego pisownię ujednolicił J. Treder, natomiast całość zredagowała i opatrzyła posłowiem I. Trojanowska. Wydanie z nakładem 1000 egzemplarzy nie przyniosło mu jednak oczekiwanego rozgłosu, a jego twórczość niestety nie znalazła trwałego miejsca w pamięci kolejnych pokoleń.

Dzisiejsze publikacje Roppla, często prezentujące się w nieatrakcyjnej oprawie graficznej i sprawiające trudności w lekturze, pełnią funkcję zapomnianych skarbów, pokrytych kurzem w nielicznych bibliotekach. Łącząc jego twórczość z historią, można wskazać jedynie na śpiewnik oraz zbiór dykteryjek, które cieszą się większym zainteresowaniem. Poglądy Leona, takie jak jego polonofilia, a także niektóre cechy charakteru budzą aktualnie kontrowersje wśród działaczy kaszubskich. Co więcej, brak jest jakichkolwiek biografii Roppla, mimo że jego nazwisko pojawia się w różnych słownikach oraz bedekerach.

W dniu 12 czerwca 1992 roku, podczas inauguracji II Kongresu Kaszubskiego, Gminna Biblioteka Publiczna w Luzinie przyjęła imię Roppla na znak hołdu dla pisarza, który opisywał tę miejscowość w swoich utworach. Wśród nich można znaleźć opowiadanie „Ancëkrëst w Lëzënie”, w którym autor zbierał wspomnienia okolicznych mieszkańców oraz przedstawiał szkic historii wsi. Co ciekawe, w Luzinie znajduje się również „aleja-widmo” – jedyna w kraju ulica nosząca imię Roppla, która jest nieoznaczona w terenie i nie w pełni zagospodarowana. Na budynku biblioteki znajduje się tablica z wizerunkiem pisarza wykonaną przez Wawrzyńca Sampa, na której umieszczono podpis: „Leon Roppel / 1912-1978 / Poeta, redaktor, edytor”. Poniżej widnieje jego wiersz: „Może nie dozdrzą tego moje oczë, co mie sę mekci wiedno w mojij głowie, że zdżinąc muszy człowiek – wół roboczy, bë sę nareszce mógł narodzëc człowiek!” („Wietrznici nie wzeszłë…” L. Roppel), który od przeszło 15 lat stanowi inspirację dla działalności kulturalno-oświatowej tej zasłużonej placówki.

W lokalnym piśmie „Kukówka” ukazał się artykuł zatytułowany „Dlaczego Leon Roppel?”, w którym Feliks Sikora jako działacz kaszubski przybliżył życie pisarza, historię wsi oraz szczegóły samej uroczystości towarzyszącej jego upamiętnieniu. Z kolei w maju 2008 roku, z okazji trzydziestej rocznicy śmierci Leona Roppla, odbyły się obchody w Bibliotece Publicznej Gminy Wejherowo im. A. Labudy w Bolszewie, w którym uczestniczyła delegacja biblioteki z Luzina. Biblioteka w Luzinie zorganizowała latem tego samego roku wystawę fotografii i dokumentów poświęconą Ropplowi. W grudniu 2008 roku w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie miała miejsce sesja naukowa dotycząca twórczości L. Roppla oraz tygodnika „Klëka”, na którą zaproszeni zostali znani badacze, tacy jak Ewa Kminikowska, Józef Borzyszkowski, Jerzy Treder oraz Justyna Pomierska. Publikacja materiałów z tego wydarzenia miała miejsce na przełomie lutego i marca 2009 roku, a całość ukazała się w zbiorze „Leon Roppel i wejherowska ‘Klëka’”, wydanym przez Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

---

Oceń: Leon Roppel

---